İçerdiği besin değeri ile birçok hastalıa
fayda sağlayan sahlep, Anadolu insanının geleneksel içeceği olarak, Osmanlı’dan
bugüne değerini koruyor. Özellikle soğuk kış günlerinde yokluğu hissedilen
varlığı ile de damakları şenlendiren sahlep, Kahramanmaraş’a özgü ‘Maraş
Dondurması’na da kıvamını veriyor. Sahlebin içerdiği besin değeri ve vücuda
sağladığı faydaları hakkında bilgiler veren Özlem Turgay, “Sahlebin Vücudu
sıcak tutan, soğuk algınlığına karşı direnç veren, özellikle sütle
hazırlandığında besleyici olan, hazmı kolaylaştırıp mideyi rahatlatan, göğsü
yumuşatan, kabızlığı gideren, tarçın ve zencefil ile birlikte kullanıldığında
çocuklara kuvvet veren ve ishali önleyen özellikleri bulunuyor”dedi.
NESLİ TÜKENMEK ÜZERE
Sahlebin neslinin tükenmekte olduğuna işaret eder Turgay,
“Sahlep için tüketilen orkidenin neslinin tükenmekte ve bunun nedeni ise yanlış
yumrular toplandığı için oluyor” dedi. Sahlebin sağlık açısından önemli bir
yeri olduğunda vurgu yapan Turgay, “Esas olarak balgam söktürücü, göğüs
yumuşatıcı, afrodizyak, iştah açıcı olarak kullanılıyor. Fakat son dönemlerde
özellikle sahlep gibi glucomannan içeriği yüksek olan bitkiler kilo vermek
amacıyla da kullanılıyor” şeklinde konuştu.
OSMANLI’DA
KAYNATILIRDI
Sahlebin ülkede olan bitkinin, içeceğin ve katkı maddesinin
adı olarak bilinen aslında bir orkide türü olduğunu dile getiren Turgay, sahlep
bitkisinin ülkemizde yaklaşık 24 tane cins 10 tane ise türü olduğunu söyledi.
Turgay, “Kahramanmaraş’ta 38’inden sahlep yumrusu elde ediliyor. 18 tanesi de
endemik olarak Kahramanmaraş’a özel üretiliyor. Bizim Anadolu’muzda Kahramanmaraş,
Adıyaman, Muş civarlarında bulunan ve ne yazık ki yanlış toplanmaktan dolayı
nesli tükenmekte olan bir bitki türüdür. Sahlep yabani orkide değil, bir
orkidenin yumrusudur aslında. 24 tane cins var bunlardan bir kaçında sahlep
olarak tüketiliyor. Çok güzel, renkli renkli çiçeği olan bir bitkidir.
Yumrulardan bir tanesi bir önceki yıla ait ve bir tanesi de yeni yıla ait olanı
var. Bizim yeni yıla ait olanı toplamamız gerekiyor. Fakat yapılan yanlış
toplamalar sonucunda nesli tükeniyor. Bu bitki toplandıktan sonra sütte veya
yağlı ayranda kaynatılıyor. Daha sonra iplere dizilerek kurutuluyor. Sahlep
orkidesi toz haline getirilerek bizim ülkede kullanılmaya başlanmış. İlk olarak
Osmanlı döneminde kaynatılarak sıcak olarak tüketilmiş” ifadelerini kullandı.
SU BAĞLAMA KAPASİTESİ
Kahramanmaraş’a özgü olan dondurmanın kıvam haline
getirilmesi için sahlep katıldığının altını çizen Turgay, bu özelliği verenin
sahlep orkidesinden elde edilen glucomannan ve keçi sütünden olduğunu kaydetti.
Turgay, “Çin tıbbından bu yana sahlep kullanımı yaygın. Sahlep gibi glucomannan
içeriği yüksek olan başka bitkilerde Çin tıbbında kullanılıyor. Ama sahlep esas
olarak balgam söktürücü, göğüs yumuşatıcı, afrodizyak, iştah açıcı olarak
kullanılıyor. Fakat son dönemlerde özellikle sahlep gibi glucomannan içeriği
yüksek olan bitkiler kilo vermek amacıyla da kullanılıyor. Glucomannan’ın su
bağlama kapasitesi yüksek içildiği zaman mide suyla birlikte genişleyeceği için
yeme isteğini durdurucu bir etkisi var. Sahlep’in Kahramanmaraş’taki değeri çok
önemlidir. Bizim ülkemizde Muğla, Antalya, Silifke, Kahramanmaraş, Kastamonu,
Adıyaman, Malatya, Van, Muş, Bitlis’te bu bitkiler var. Bu bitkiler o kadar
ilginç bitkiler ki doğada bir çimen, yonca gibi dağılım göstermiyor, baskın olarak
görülmüyor. Bu bitkinin birde mikoriza adını verdiğimiz toprağın altına
mantarla bir iş birliği halinde. Dolasıyla bu bitkinin bulunabilmesi için
çevresinde çevre kirliliği istemiyor, çok fazla insan hareketleri istemiyor.
Kayın ormanlarının dibinde yüksek arazilerde soğanlı bütün bitkiler aslında
öyledir. Çok insan hareketlerinin olmadığı yerlerde bulunuyor bu bitkiler”
dedi.
24 CİNS 100 TÜR
Son olarak, orkidenin sahlep olarak tüketilen bitkinin nesli
tükenmekte olduğunu söyleyen Turgay, nedeninin ise yanlış toplanmasından dolayı
olduğunu vurguladı. Sahlebin Osmanlı döneminden geldiğinin altını çizen Turgay,
şunları kaydetti: “Kısacası, glucomannan içeriği çok yüksek 40’ın üzerinde
glucomannan içeriği olması lazım. Yoksa 24 tane cinste yüz tane tür var ama
hepsinden glucomannan içeriği yüksek olan sahlep elde edilemiyor. Bunlardan
sadece 38 tanesinde bu içerik yüksek. Yani her orkidenin yumrusunu her zaman
sahlep olarak kullanamıyoruz. Yani nasıl her insan profesör olamıyorsa veya her
öğrenci başarılı olamıyorsa buda böyledir. Sahlep Türkler, Osmanlılar için
özel. Çünkü 7. Yüzyıldan bu yana biz bunu sahlep olarak içiyoruz. Kahramanmaraş
için özel olmasının sebebi ise endemik olmasıdır. Endemik, sadece o yöre mahsus
olandır. Ama orkidenin sahlep olarak tüketilenin başka özelliği de nesli
tükeniyor. Neden nesli tükeniyor? Yanlış toplamaktan dolayı. Yumrunun birisi
bir önceki seneden birisi de yeni yumrudur. Bizim yeni yumruyu almamız
gerekiyor. Bir öncekinin kalması gerekiyor, yeniden yumru oluştursun diye. Bu
bitkiler artık koruma altına alınmış durumda. Mesela şuan da toplamak izne
mahsustur. Serbest toplamak mümkün değildir. İçermiş olduğu glucomannan içeriği
yüksek olan, nasıl sahlep yoğun bir kıvamdadır kendisinin 200 misli bağlama
kapasitesine sahiptir. Kahramanmaraş dondurmasının eridiğinde bile kıvamlı
olması ve kesilmesi buradan kaynaklanmaktadır. O yüzden çok önemlidir.”
YORUMLAR